Αγαπητοί φίλοι της αστρονομίας, ο προηγούμενος μήνας επιφύλασσε μια έκπληξη καθώς είχαμε τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε μέσα από τα τηλεσκόπιά μας μια έκρηξη σουπερνόβα. Αξίζει τον κόπο να ξεκινήσουμε το άρθρο μας από την καταγραφή του σουπερνόβα και στη συνέχεια να περιηγηθούμε στους καλοκαιρινούς αστερισμούς. Στο τέλος, θα ασχοληθούμε με τη δραστηριότητα του ήλιου μας, τις ηλιακές κηλίδες και την ηλιακή παρατήρηση που θα έχουμε στον χώρο μας, στις 17/6/2023.
Fun fact: Αστρονομικά η πρώτη «επίσημη» ημέρα του καλοκαιριού, που είναι και η μεγαλύτερη του έτους, είναι η 21η Ιουνίου.
Έκρηξη Σουπερνόβα στον Γαλαξία Pinwheel-Μ101
Στις 19 Μαΐου 2023, ο Ιάπωνας ερασιτέχνης αστρονόμος Koichi Itagak, ανακάλυψε την έκρηξη σουπερνόβα στον γαλαξία Pinwheel – Μ101. Η έκρηξη σουπερνόβα, που ονομάστηκε SN 2023ixf, είναι η πλησιέστερη έκρηξη σουπερνόβα που έχουμε καταγράψει τα τελευταία 5 χρόνια. Βρίσκεται σε απόσταση 21 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη και μπορεί να παρατηρηθεί μέσα από τα τηλεσκόπιά μας σε σκοτεινό ουρανό (μακριά από τη φωτορύπανση των πόλεων).
Fun fact: Σουπερνόβα συμβαίνει όταν ένα αστέρι – με μάζα μεγαλύτερη των 8 ηλιακών μαζών – φτάνει στο τέλος της ζωής του και εκρήγνυται.
Αστερισμοί
Σκορπιός
Καλωσορίζουμε τον Σκορπιό, ίσως τον πιο χαρακτηριστικό αστερισμό του καλοκαιριού. Το σχήμα του αστερισμού παραπέμπει αρκετά σε Σκορπιό, οπότε η διαδικασία εντοπισμού γίνεται ιδιαίτερα εύκολη. Στα μέσα του μήνα, θα τον δούμε να εμφανίζεται ολόκληρος στον νοτιοδυτικό ουρανό γύρω στις 22.30. Το χαρακτηριστικό κοκκινωπό αστέρι του αστερισμού είναι ο Αντάρης (Φωτογραφία 2).
Το τρίγωνο του καλοκαιριού
Εντοπίζουμε στα δυτικά το αστέρι Βέγα, στον αστερισμό Λύρα, που ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα αστέρια σε φωτεινότητα (Γράφημα 1). Στη συνέχεια, στρέφουμε το βλέμμα πιο κάτω, βρίσκοντας τα αστέρια Ντενέμπ και Αλτάιρ, τα οποία ανήκουν στον αστερισμό του Κύκνου και του Αετού αντίστοιχα. Έτσι, σχηματίζουμε το θερινό τρίγωνο που μεσουρανεί τους θερινούς μήνες και πολύ εύκολα μας προσανατολίζει στην ουράνια σφαίρα.
Οι Πλανήτες
- Αφροδίτη: Θα την παρατηρήσετε στα δυτικά μετά τη δύση του Ήλιου. Εξαιρετικά φωτεινή με φαινόμενο μέγεθος -4.5* (Γράφημα 2).
- Κρόνος: Aνατέλλει στις 00:20 (στα μέσα του μήνα) και μπορούμε να τον εντοπίσουμε κοντά στον αστερισμό του Υδροχόου με φαινόμενο μέγεθος 0.9*.
- Δίας: Από τα μέσα του μήνα, ανατέλλει στις 03:00 και μπορούμε να τον εντοπίσουμε κοντά στον αστερισμό του Κριού με φαινόμενο μέγεθος -2.1*.
- Άρης: Θα τον ξεχωρίσουμε από το χαρακτηριστικό κοκκινωπό χρώμα, δίπλα από την Αφροδίτη, με φαινόμενο μέγεθος 1,63* (Γράφημα 2).
Fun fact: Παραδοσιακά η Αφροδίτη αποκαλείται ως Αυγερινός, αν εμφανίζεται τις αυγινές ώρες και Αποσπερίτης, αν εμφανίζεται τις απογευματινές ώρες.
*Με τον όρο φαινόμενο μέγεθος (m, apparent magnitude) περιγράφουμε τη λαμπρότητα ενός αντικειμένου όπως την αντιλαμβανόμαστε από τη Γη. Μάθετε περισσότερα για το χαρακτηριστικό μέγεθος και πώς μας βοηθά στις αστροπαρατηρήσεις στο άρθρο εδώ.
Ηλιακή Δραστηριότητα
Τα τελευταία περίπου 400 χρόνια, που παρακολουθούμε τον Ήλιο μέσα από τα τηλεσκόπιά μας, έχουμε καταγράψει και μελετήσει αρκετά καλά τις ηλιακές κηλίδες. Οι ηλιακές κηλίδες είναι σκοτεινές περιοχές που εμφανίζονται στην επιφάνεια του Ήλιου, οι οποίες προκαλούνται λόγω ισχυρής μαγνητικής δραστηριότητας στην επιφάνειά του. Οι κηλίδες αλλάζουν μέγεθος, σχήμα και θέση καθώς ο Ήλιος περιστρέφεται γύρω από τον άξονά του (Γράφημα 3).
Η παρατήρηση και μελέτη των ηλιακών κηλίδων οδήγησε στην ανακάλυψη του ενδεκαετή Ηλιακού κύκλου. Κάθε έντεκα χρόνια η δραστηριότητα του Ήλιου φτάνει σε ένα μέγιστο, με τον αριθμό των κηλίδων που εμφανίζονται να μεγιστοποιείται.
Πού οφείλεται όμως η περιοδικότητα με την οποία εμφανίζονται οι κηλίδες στον Ήλιο; Ο Ήλιος αποτελείται από ηλεκτρικά φορτισμένο αέριο που κινείται, δημιουργώντας ένα ισχυρό μαγνητικό πεδίο. Έχει ανακαλυφθεί ότι κάθε 11 χρόνια το μαγνητικό πεδίο του Ήλιου αναστρέφεται εντελώς, δηλαδή ο βόρειος και ο νότιος πόλος του Ήλιου αλλάζουν θέσεις. Η ηλιακή δραστηριότητα μειώνεται όταν πλησιάζει η αναστροφή του μαγνητικού πεδίου.
Το ηλιακό ελάχιστο έλαβε χώρα τον Δεκέμβριο του 2019, σηματοδοτώντας την έναρξη ενός νέου ηλιακού κύκλου (Solar Cycle 25). Οι ηλιακές κηλίδες αυτή την περίοδο έχουν αυξηθεί καθώς οδεύουμε προς το μέγιστο. Οι επιστήμονες αναμένουν η ηλιακή δραστηριότητα να ενταθεί, μέχρι το επόμενο αναμενόμενο μέγιστο τον Ιούλιο του 2025.
Εκδήλωση Παρατήρησης Ηλιακών Κηλίδων στο House of Science
Για τους λάτρεις των αστρονομικών φαινομένων, το Σάββατο 17.06.2023 στο House of Science θα υπάρχουν τηλεσκόπια εξοπλισμένα με ειδικά φίλτρα, για την ασφαλή παρακολούθηση των Ηλιακών Κηλίδων. Για περισσότερες λεπτομέρειες πατήστε εδώ.
Κάντε εγγραφή στο newsletter μας για να λαμβάνετε όλα τα τελευταία νέα και τις εκδηλώσεις μας www.hos.cy/newsletter